Czas trwania wystawy: 10 października – 3 listopada 2024 r.
Wystawa czasowa prezentująca ikony Zwiastowania ze zbiorów Muzeum Ikon w Supraślu w korespondencji z pracami będącymi owocem Międzynarodowego pleneru Dodekaorton 2024: Zwiastowanie – Bliskość Boga.
Zwiastowanie stanowi święto z Dodekaortonu – grupy Dwunastu Wielkich Świąt Tradycji Wschodniej. Zarazem temat ten jest pierwszą tajemnicą Różańca
Świętego i uroczystość w Tradycji Zachodniej. W obydwu tradycjach jest to święto szczególne, bowiem czczona w nim Tajemnica Wcielenia dotyczy w jednocześnie Matki Bożej i Chrystusa – jest to pierwszy moment tak wielkiej bliskości Boga i człowieka. Ważnym aspektem kameralnej wystawy czasowej jest prezentacja prac pleneru Dodekaorton 2024 w zestawieniu z ikonami Wielkich Świąt i Zwiastowania ze zbiorów Muzeum Ikon w Supraślu. Zwiastowanie Bogarodzicy stanowiło jeden z najstarszych i zarazem najbardziej rozpowszechnionych tematów ikonografii chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu. Temat ten znalazł odzwierciedlenie w dziełach, które powstawały u zarania sztuki chrześcijańskiej, jak również później – w dobie uformowanej sztuki związanej z chrześcijańską ortodoksją i chrześcijaństwem zachodnim.
Podstawowym źródłem ikonografii Zwiastowania pozostaje Ewangelia św. Łukasza (Łk 1, 26–38):
„W szóstym miesiącu posłał Bóg anioła Gabriela do miasta w Galilei, zwanego Nazaret, do Dziewicy poślubionej mężowi, imieniem Józef, z rodu Dawida; a Dziewicy było na imię Maryja. Anioł wszedł do Niej i rzekł: «Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą, ». Ona zmieszała się na te słowa i rozważała, co miałoby znaczyć to pozdrowienie. Lecz anioł rzekł do Niej: «Nie bój się, Maryjo, znalazłaś bowiem łaskę u Boga. Oto poczniesz i porodzisz Syna, któremu nadasz imię Jezus. Będzie On wielki i będzie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da Mu tron Jego praojca, Dawida. Będzie panował nad domem Jakuba na wieki, a Jego panowaniu nie będzie końca». Na to Maryja rzekła do anioła: «Jakże się to stanie, skoro nie znam męża?» Anioł Jej odpowiedział: «Duch Święty zstąpi na Ciebie i moc Najwyższego osłoni Cię. Dlatego też Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym. A oto również krewna Twoja, Elżbieta, poczęła w swej starości syna i jest już w szóstym miesiącu ta, która uchodzi za niepłodną. Dla Boga bowiem nie ma nic niemożliwego». Na to rzekła Maryja: «Oto Ja służebnica Pańska, niech Mi się stanie według twego słowa!» Wtedy odszedł od Niej anioł”.
Piśmiennicze źródła ikonografii Zwiastowania stanowią również apokryfy: Protoewangelia Jakuba (PrtEwJk XI, 1–2), Ewangelia Pseudo-Mateusza, Ewangelia Gruzińska, Ormiańska Ewangelia Dzieciństwa (EwDzOrm 4, 8; 5, 1–12). Ważnym źródłem literackim kształtującym ikonografię sceny Zwiastowania jest także akatyst ku czci Bogarodzicy wychwalający jej niezwykłe przymioty napisany w VI wieku przez Romana Melodosa, [Który był też podstawowym tekstem modlitewnym tegorocznego pleneru].
Na podstawie źródeł literackich ukształtowały się różne redakcje tematu Zwiastowania. Oparte na tekście Ewangelii św. Łukasza przedstawienia ukazują objawiającego się archanioła Gabriela i Marię, której gesty zdradzają zarówno zaskoczenie i wyrażoną w słowach skierowanych do Archanioła obawę, jak również przyzwolenie na spełnienie woli Bożej. W wizerunkach nawiązujących do wątków apokryficznych występują przedstawienia ukazujące archanioła zastającego Marię trzymającą nici purpury przeznaczone na zasłonę do świątyni jerozolimskiej. Z czasem do ikonografii sceny Zwiastowania zostają również włączone motywy roślinne, jakimi są gałązki oliwne i białe lilie. Lilia w tradycji zachodniej interpretowana jest, jako znak dziewictwa i czystości-bezgrzeszności Maryi, która wiąże się z jej niepokalanym poczęciem, dzięki czemu była godna stać się Teotokos – Matką Boga. W tradycji wschodniej symbolizuje ludzką naturę Chrystusa, wolną od skazy grzechu pierworodnego, i tym samym podobną do nieskazitelnej bieli kwiatów lilii. Atrybuty te można odnaleźć w ikonach i pracach prezentowanych na wystawie.
Tematy podejmowane podczas plenerów Dodekaorton podążają za projektem odnowy sztuki sakralnej zaproponowanym przez czasopismo Teologia Polityczna, poszukując synergicznego zobrazowania tematu w dialogu z twórcami zanurzonymi w tradycji ikonografii Wschodniej.
Kuratorzy wystawy:
Mateusz Środoń, Ewa Zalewska
