Polskie odznaczenia i odznaki cywilne z lat 1918–1939 stanowią przedmiot szczególnego zainteresowania w ramach kolekcji falerystycznej Muzeum Podlaskiego w Białymstoku. Idea uhonorowania jednostki lub wąskiej grupy osób za szczególne osiągniecia w danej dziedzinie sięga czasów starożytnych i kultywowana jest na całym świecie aż po dzień dzisiejszy. W odrodzonym w 1918 r. państwie polskim nie brakowało osób zasłużonych, czy to dla odzyskania niepodległości, czy dla konsolidacji i rozwoju państwa. Mimo tego odznaczeniami honorowano nielicznych, tych których wkład miał znaczenie szczególne. Odznaczenia i Odznaki dwudziestolecia międzywojennego stanowią szczególnie wdzięczny temat kolekcjonerski, tak ze względu na swoją historię, jak i bogactwo form, treści symbolicznych oraz przekaz ideologiczny.
Srebrny Krzyż Zasługi, Stanisław Szreniawa-Rzecki, Mennica Państwowa, Rzeczpospolita Polska, Warszawa, l. 1924–1939, brąz srebrzony, emalia, jedwab, wysokość: 44,0 mm, szerokość: 40,0 mm
MBH/164
W dwudziestoleciu międzywojennym Krzyż Zasługi był początkowo najwyższym odznaczeniem dla osób cywilnych, które po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wyróżniły się w pracy dla kraju i społeczeństwa, spełniając czyny wychodzące poza zakres ich codziennych obowiązków. Srebrny i Brązowy Krzyż Zasługi nadawał Prezes Rady Ministrów, także na podstawie wniosków poszczególnych ministrów. Nadawanie poszczególnych stopni odznaczenia było uzależnione od rangi służbowej lub stopnia wojskowego.
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Józef Aumiller, Tadeusz Breyer, Mennica Państwowa, Rzeczpospolita Polska, Warszawa, 1928 r., brąz, jedwab, wysokość: 39,6 mm, średnica: 35,0 mm
MBH/172
Odznaczenie ustanowiono Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 września 1928 r. Czytamy w nim: „Na pamiątkę dziesięciolecia odrodzenia Państwa Polskiego, które, po przeszło stuletniej niewoli dzięki krwawym wysiłkom na polach walki niezmordowanej pracy najlepszych swych synów, zostało powołane na nowo do życia, ustanawia się Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości”. Przysługiwał obywatelom, którzy w okresie od 11 listopada 1918 r. do 11 listopada 1928 r. pełnili nienagannie służbę państwową – wojskową, cywilną, służbę samorządową lub w instytucjach publiczno-prawnych.
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Józef Aumiller, Tadeusz Breyer, Mennica Państwowa, Rzeczpospolita Polska, Warszawa, 1928 r., brąz, jedwab, wysokość: 39,6 mm, średnica: 35,0 mm
MBH/1334
Awers Medalu Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości przedstawia zwrócony w lewo profil głowy marszałka Józefa Piłsudskiego z widocznym niżej, wysokim kołnierzem munduru legionowego. Na rewersie przedstawiono postać zwróconego w prawo oracza w stroju stylizowanym na piastowski, samodzielnie pchającego radło. Ciężar jego pracy oddaje wyprężona sylwetka i zgięta nisko głowa – jest on alegorią dziesięcioletniej pracy narodu polskiego przy odbudowie niepodległego państwa. W egzerdze daty: 1918•1928.
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (wstążka nieoryginalna od Orderu Sztandaru Pracy II klasy), Józef Aumiller, Tadeusz Breyer, Mennica Państwowa, Rzeczpospolita Polska, Warszawa, 1928 r., brąz, jedwab, wysokość: 40,7 mm, średnica: 35,1 mm
MBH/73
Publiczne noszenie międzywojennych odznaczeń w czasach PRL było źle widziane przez reprezentantów aparatu komunistycznego i mogło się wiązać z przykrymi konsekwencjami dla udekorowanego. W związku z tym grono osób manifestujących w ten sposób przywiązanie do idei niepodległej Polski nie było liczne. Prezentowany medal jest ciekawym przykładem na wykorzystanie wstążki od innego (PRL-owskiego) odznaczenia w celu zastąpienia zużytej tkaniny oryginału przy Medalu Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.
Srebrny Medal Za Długoletnią Służbę, Mennica Państwowa, Rzeczpospolita Polska, Warszawa, l. 1938–1939, srebro, jedwab, wysokość: 40,0 mm, średnica: 35,0 mm
MBH/165
Prawo do Medalu Za Długoletnią Służbę uzyskiwało się z tytułu pracy w służbie Państwa lub instytucji publicznoprawnych. Po dziesięciu latach służby pełnionej po 11 listopada 1918 r. uzyskiwało się brązowy medal, po dwudziestu latach – srebrny, a po trzydziestu latach miał być przyznawany medal złoty. Złote medale nie zostały nigdy przyznane z powodu wybuchu II wojny światowej.
Brązowy Medal Za Długoletnią Służbę, Mennica Państwowa, Rzeczpospolita Polska, Warszawa, l. 1938–1939, brąz, jedwab, wysokość: 93,0 mm, średnica: 35,0 mm
MBH/3316
Odznaczenie przywrócono do systemu odznaczeń państwowych w Polsce w 2007 r. w niezmienionej formie. Wprowadzono jedynie zmianę w sposobie noszenia medalu. Obecnie nosi się jedynie jego najwyższy otrzymany stopień. W dwudziestoleciu międzywojennym w przypadku otrzymania brązowego i srebrnego, nosiło się obydwa.
Odznaka wójtowska, wójt gminy Łosinka, Bracia Łopieńscy, Rzeczpospolita Polska, Warszawa, l. 20. XX w., brąz (pierwotnie selektywnie srebrzony), wysokość: 118,1 mm, szerokość: 87,4 mm
MBH/197
Datowany na 27 listopada 1918 r. Dekret o utworzeniu rad gminnych na obszarze byłego Królestwa Kongresowego zmienił zaborcze porządki na niższych szczeblach samorządu terytorialnego. Miedzy innymi utworzono radę gminy składającą się z wójta i dwunastu członków. Aby zostać wójtem trzeba było umieć czytać i pisać w języku polskim (co po stuleciu rozbiorów nie było takie oczywiste), zamieszkiwać na obszarze gminy przynajmniej od 6 miesięcy i mieć ukończone 25 lat. Symbolem sprawowanej funkcji była odznaka o wzorze określonym przez ustawodawcę.
Odznaka sołecka, Bracia Łopieńscy, Rzeczpospolita Polska, Warszawa, l. 20. XX w., brąz selektywnie srebrzony, cyna, średnica: 55,5 mm
MBH/265
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w różnych jej częściach funkcjonowały cztery systemy władzy lokalnej jako pozostałości polityki państw zaborczych. W 1933 r. została uchwalona ustawa scaleniowa, która doprowadziła do ujednolicenia systemu samorządności. W 1934 r. gminy jednostkowe zostały zlikwidowane i włączone w skład gmin zbiorowych, w których jednostkami pomocniczymi stały się sołectwa. Samorząd wiejski był uzupełnieniem samorządu gminnego. Sołtys był wybierany na trzyletnią kadencję.
Odznaka Honorowa „Za Ofiarną Pracę” (srebrna), Stanisław Repeta, Rzeczpospolita Polska, Warszawa, 1931 r., srebro, mosiądz, średnica: 30,1 mm
MBH/7889
Dwustopniowa odznaka Honorowa „Za Ofiarną Pracę” nadawana były wraz z odpowiednimi zaświadczeniami komisarzom spisowym oraz naczelnym i starszym komisarzom spisowym, którzy pełnili swoje czynności jako honorową funkcję obywatelską w czasie drugiego powszechnego spisu ludności, przeprowadzonego 9 grudnia 1931 r. Odznaką mogła być uhonorowana osoba prywatna lub funkcjonariusz publiczny, którzy wzięli udział w akcji spisowej.
Odznaka Honorowa „Za Ofiarną Pracę” (brązowa), Stanisław Repeta, Rzeczpospolita Polska, Warszawa, 1931 r., brąz, średnica: 30,1 mm
MBH/2008
Odznaka pamiątkowa Zlotu Kresowego w Wilnie, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Rzeczpospolita Polska, 1924 r., mosiądz, srebro, stal, cyna, wysokość: 31,5 mm, szerokość: 26,5 mm
MBH/939
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” było najstarszą w Polsce organizacją tego typu. Swoją działalność rozpoczęło jeszcze w okresie zaborczym, swój rozkwit przeżywało w dwudziestoleciu międzywojennym. Jego działalność została zakazana przez okupantów, a po wojnie władze komunistyczne. Powszechnie znane pozostaje motto organizacji: „w zdrowym ciele zdrowy duch”.
Odznaka Związku Straży Pożarnej Rzeczypospolitej Polskiej za Wysługę 25. Lat, Warszawa, Rzeczpospolita Polska, l. 1922–1933, brąz złocony, emalia, wysokość: 40,4 mm, szerokość: 34,1 mm
MBH/1606
Główny Związek Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej z siedzibą w Warszawie rozpoczął działalność w 1921 r. Zrzeszał on związki wojewódzkie, które posiadały własną osobowość prawną. Najważniejszymi zadaniami GZSP było jednoczenie wszystkich związków straży pożarnej w jedną, ogólnopaństwową korporację, analizowanie potrzeb i zagrożeń w zakresie pożarnictwa, reprezentowanie środowiska w kontaktach z władzami państwowymi i społeczeństwem.
Odznaka Związku Straży Pożarnej Rzeczypospolitej Polskiej za Wysługę 15. Lat, Warszawa, Rzeczpospolita Polska, l. 1922–1933, brąz złocony, emalia, wysokość: 40,7 mm, szerokość: 35,3 mm
MBH/1605
