Autorzy: Anna Dąbrowska, Krystyna Kosior

Fotografie: Iwona Malesińska, Anna Sierko-Szymańska, Damian Stankiewicz

Płyty i ekrany kominkowe

Kominki był dawniej źródłem nie tylko ciepła ale i światła. Urządzenia te znane były już w starożytnym Rzymie, zaś w północnej Europie rozpowszechniały się od XII w. Kominki były istotnym elementem wystroju rezydencji arystokratycznych. Uważano je za niezbędny element służący nie tylko do ogrzewania, ale również jako dekoracyjny komponent, wpisujący się w aranżację i poprzez kunsztowne wykonanie podnoszący prestiż rodowego gniazda. W zależności od mody, upodobań i zamożności właściciela, zmieniała się ich wielkość, materiał z którego były wykonywane i wyposażenie w akcesoria służące do ich obsługi.

Kominki w znakomitej większości wyposażone były w artystycznie zdobione elementy konstrukcyjne i całą gamę utensyliów dodatkowych, takich jak: żelazne uchwyty na łuczywa, pogrzebacze, wilki, czyli stojaczki przeznaczone do przechowywania drewnianych szczap oraz płyty i chroniące przed żarem ekrany.

Prostokątna metalowa płyta, na której znajduje się płaskorzeźba gryfa Ma on głowę, szpony i skrzydła orła a tułów lwa.
Fragment płaskorzeźby z głową gryfa. Orla głowa zwrócona jest w lewo, w otwartym dziobie widoczny jest język.

Płyta Kominkowa z herbem Gryf, Rzeczpospolita Obojga Narodów, 2. ćw. XVIII w. (przed 1748 r.), żeliwo, wysokość: 95 cm, szerokość: 65 cm
MB/CH/5

Płyta z herbem Gryf Branickich pochodzi z pałacu Hetmana Wielkiego Koronnego Jana Klemensa Branickiego (1689–1771) w Białymstoku. Została znaleziona w ruinach zburzonej siedziby magnata w 1949 r., przez Roberta Karata, pierwszego kierownika Muzeum Regionalnego w Białymstoku. Zabytek ten obecnie wchodzi w skład zbiorów Muzeum Wnętrz Pałacowych w Choroszczy.

Metalowa tarcza herbowa podzielona na dwie części. Po prawej gryf stojący na tylnych nogach, po lewej byczek, u góry korona.
Fragment metalowej płaskorzeźby z stojącym bykiem zwróconym w prawo.

Płyta Kominkowa z herbem Gryf i Ciołek, Polska, ok.1750 r. (po 1748), żeliwo, 95 x 70 cm
MB/CH/6

Płyta z herbem Ciołek Poniatowskich, pochodząca z pałacu Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku, odnosi się do trzeciej żony hetmana Elżbiety (Izabeli) z Poniatowskich (1730-1808), siostry króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Została znaleziona w ruinach zburzonej siedziby magnata w 1949 r., przez Roberta Karata, pierwszego kierownika Muzeum Regionalnego w Białymstoku. Zabytek ten obecnie wchodzi w skład zbiorów Muzeum Wnętrz Pałacowych w Choroszczy.

Metalowa tarcza herbowa podzielona na dwie części. Po prawej gryf stojący na tylnych nogach, po lewej byczek, u góry korona.
Fragment metalowej płaskorzeźby z stojącym bykiem zwróconym w prawo.

Płyta Kominkowa z herbami Gryf i Ciołek, Rzeczpospolita Obojga Narodów, ok. 1750 r., żeliwo, wysokość: 92,5 cm, szerokość: 66 cm
MB/CH/67

Płyta z herbami Gryf Branickich i Ciołek Poniatowskich – małżonków Jana Klemensa i Izabeli, pochodzi z ich letniej rezydencji wzniesionej w Choroszczy. Obecnie mieści się w niej Muzeum Wnętrz Pałacowych. Letni pałac Branickich był miejscem, w którym chętnie podejmowano gości na hucznych zabawach i polowaniach aranżowanych w obszernym parku, a przy tym zapewniał on gospodarzom prywatność i intymność w ustroniu licznych apartamentów, buduarów, altanek i ogrodowych gabinetów.

Płyta została przekazana przez Ochotniczą Straż Pożarną w Choroszczy w 1975 r. Wcześniej była umieszczona przed remizą przy ul. Dominikańskiej 22, gdzie trafiła po drugiej wojnie światowej. W okresie międzywojennym przechowywana była przez jednego z mieszkańców Choroszczy.

Metalowa tarcza herbowa podzielona na dwie części. Po prawej gryf stojący na tylnych nogach, po lewej byczek, u góry korona.
Fragment metalowej płaskorzeźby z stojącym na tylnych nogach gryfem zwróconym w lewo

Płyta Kominkowa z herbami Gryf i Ciołek, Rzeczpospolita Obojga Narodów, ok. 1750 r., żeliwo, 92,5 x 66 x 3,5 cm
MB/CH/68

Płyta została przekazana przez parafię katolicką w Choroszczy w 1975 r. Wcześniej znajdowała się na elewacji prezbiterium kościoła podominikańskiego, gdzie zawieszono ją po roku 1935.

Ekran kominkowy, eklektyczny, , Królestwo Polskie (?), Warszawa (?), 4. ćw. XIX w., drewno brzozowe, mahoniowe, tkanina jedwabna, brąz, mosiądz, wysokość: 110 cm, szerokość: 77 cm, głębokość: 23 cm
MT/H/22

Specjalna osłona stawiana przed kominkiem nie tylko chroniła przed żarem. Spełniała istotną funkcję również wtedy, gdy ogień został wygaszony – zasłaniała nieestetyczne wnętrze paleniska. Ekrany kominkowe wytwarzano z rozmaitych materiałów, ramy wspierane na nóżkach wykonywane były z drewna bądź kuto je w metalu, a w nich umieszczano wypełnienia wykonane z tkaniny, skóry, drewna i innych materiałów.