Grodziska, pozostałości dawnych fortec górujących w krajobrazie pogranicza, od dawna rozpalały wyobraźnię badaczy i fascynatów przeszłości. O Wiźnie czy Tykocinie wspominał już Zygmunt Gloger, a wiele następnych pokoleń archeologów w każdym nowym sezonie badań odkrywa kolejne ich tajemnice. Dziś wpisały się one już na stałe w krajobraz kulturowy Podlasia, naszą powszechną świadomość i wyobrażenie okresu średniowiecza na pograniczu mazowiecko-rusko-jaćwieskim.
Wiele się jednak zmienia, a postęp technologiczny nieustannie zmusza nas do podejmowania nowych wyzwań i weryfikacji wykreowanego już obrazu przeszłości. Tak było i tym razem, gdy technologia LIDAR pozwoliła nam ujrzeć to, co jest w zasadzie niewidoczne, ukryte w gęstych lasach i na bagnach… Tam czekały na nas dawno zatarte ślady potężnych niegdyś fortyfikacji. Były one jednak ze wszech miar dziwne. Nie przypominały znanych dotychczas grodzisk czy szańców. Nie wspominali o nich średniowieczni kronikarze, brakuje ich też na starych mapach. Miejsca te były opuszczone już kilkanaście wieków wcześniej. Dopiero teraz zaczęliśmy odkrywać nową kartę prahistorii Podlasia, kartę zapisaną w ziemi niemal trzy tysiące lat temu, w epoce złocistego metalu – brązu.
Istnienie blisko trzydziestu ogromnych konstrukcji, przekraczających niekiedy 100 metrów średnicy, diametralnie zmieniło postrzeganie epoki brązu na Podlasiu. Do historii archeologii należy odłożyć poglądy o niestabilności i niewielkiej skali tutejszego osadnictwa. Zarówno powstanie, jak i funkcjonowanie wielkich konstrukcji, posiadających niekiedy trzy linie wałów i fos, ograniczonych dodatkowymi liniami palisad, wymagało scentralizowanej władzy. Utrzymaniu władzy też służyły, jako miejsca ważnych wydarzeń społecznych i religijnych. Rozbudowane elementy „obronne” mogły pełnić zupełnie inną funkcję – rozdzielać dwie podstawowe sfery życia człowieka – zamknięte wewnątrz sacrum i otaczające je profanum…
„Fortece na bagnach” to wieloletni projekt badawczy realizowany przez Muzeum Podlaskie w Białymstoku oraz Wydział Nauk Ścisłych i Przyrodniczych Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Kierownik projektu – dr Krzysztof Żurek
