Kafle supraskie

Kafle supraskie

Kafle piecowe znane były w zachodniej Europie w 2. połowie XI w., a na terytorium dzisiejszej Polski pojawiły się w 2. połowie XIII stulecia. Najstarsze piece były budowane z kafli formowanych na kole, o kształcie przypominającym naczynia, które określano jako garnkowe i miskowe. Czynnikiem różnicującym jest stosunek wysokości do średnicy, lub długości boku otworu. Kafle garnkowe mają wysokość równą bądź większą od średnicy, lub długości boku, zaś miskowe odwrotnie. Nowy typ urządzenia grzewczego, a wraz z nim kafle formowane w matrycach, tzw. płytowe, pojawił się w wieku XV.

Niezwykle interesujący zespół kafli piecowych pochodzi z badań i nadzorów archeologicznych, przypadkowych znalezisk podczas prac terenowych, prowadzonych na terenie monasteru pw. Zwiastowania Przenajświętszej Bogarodzicy w Supraślu i w jego okolicach. Zbiór tych artefaktów jest wyjątkowy ze względu na bardzo dobry stan zachowania, wysoki walor artystyczny i niezwykle różnorodną ornamentykę, związaną z historią oraz kulturą duchową i materialną supraskiego ośrodka monastycznego, będącego unikatowym zjawiskiem na architektonicznej i kulturowej mapie Polski. Płytki kafli piecowych zdobią przedstawienia o różnorodnym przekazie ikonograficznym: biblijnym, religijnym, heraldycznym, architektonicznym, roślinnym czy geometrycznym. Specyfika kulturowa miejsca miała ogromny wpływ na tematykę zdobnictwa kafli, będących nie tylko reliefową dekoracją o czysto estetycznych walorach, ale odbiciem świata myśli i uczuć człowieka w jego dwóch głównych sferach: sacrum i profanum.

Kafel formowany na kole, miskowy, wymiary: średnica dna 136 mm, głęb. 89,5 mm, otwór 177 × 175 mm
MB/A/6118, kat. 6373

Kafel zachowany prawie w całości, klejony, z nielicznymi uzupełnieniami, o cylindrycznym korpusie, przechodzącym w czworoboczny i zbliżonym do kwadratu otworze. Zmiana kształtu od wewnątrz podkreślona jest kolistym pierścieniem. Krawędź prosta, pogrubiona, zachylona. Na dnie ślady odcinania drutem. Na wysokości ¼  od punktu X  ścianki wychylone są pod kątem około 45°. Na zewnętrznych powierzchniach rowki montażowe, widoczne też od wnętrza w narożniku. Kafel nieszkliwiony. Chronologia 2. połowa XVI–XVIII w.

Kafel formowany na kole, miskowy, wymiary: średnica dna 126 mm, głęb. 120 mm, otwór 171 × 174 mm
MB/A/6118, kat. 6375

Kafel częściowo zrekonstruowany, o cylindrycznym korpusie, przechodzącym w czworoboczny i zbliżonym do kwadratu otworze. Zmiana kształtu od wewnątrz podkreślona jest kolistym pierścieniem. Krawędź prosta, pogrubiona, zachylona. Na dnie ślady odcinania drutem. Na wysokości ½ od punktu X ścianki wychylone są pod kątem około 45°, kształtem przypominające kaseton. Na zewnętrznych powierzchniach rowki montażowe, widoczne też od wnętrza w narożniku. Chronologia 2. połowa XVI–XVIII w.

Kafel płytowy, gzymsowy, z korony pieca, środkowy, wymiary: wys. 159 mm, szer. 195 mm, zach. głęb. 51 mm
MB/A/8363, kat. 8741

Płytka kafla zachowana prawie w całości, ubytek w dolnej partii, komora zachowana fragmentarycznie. Kafel ozdobiony jest reliefową dekoracją fitomorficzną w postaci ułożonych wertykalnie pięciu pasów stylizowanych, spiralnie zwiniętych wici winorośli zakończonych winogronem: trzy plastyczne guzki ułożone są w trójkąt. Przestrzeń między pasami wypełniają symetrycznie naniesione pojedyncze guzki/grona. Część profilowana ozdobiona jest plastyczną linią zygzakowatą z ułożonymi naprzemiennie plastycznymi guzkami. Winorośl i jej owoce symbolizują wiernych uczniów Jezusa Chrystusa. Ornamentyka kafla prezentuje stylistykę bizantyjsko-ruską, ruską i bizantyjsko-serbską. Płytka obwiedziona jest plastyczną ramką, ozdobioną, z wyjątkiem górnego odcinka, zygzakowatą linią. Górna listwa wygładzona, nieozdobiona. Lico kafla o profilu simy, jest nieszkliwione. Komora zachowana fragmentarycznie, prostokątna, o zaokrąglonych narożnikach. Ścianki komory połączone są z płytką pod kątem 90º. Miejsca połączenia wzmocniono listwami: zewnętrzną i wewnętrzną, noszącą ślady ugniatania i rozcierania. Chronologia 1. połowa XVI wieku.

Kafel płytowy, gzymsowy, środkowy, wymiary: wys. 154 mm, szer. 199 mm, głęb.: 107 mm, 84 mm
MB/A/6118, kat. 6388

Kafel z nielicznym ubytkiem w prawej, górnej partii, zrekonstruowany, ozdobiony dekoracją w reliefie o układzie pasowym. Kompozycja podzielona jest na dwie części. Dolna partia o profilu półwałka, obwiedziona jest wąską, plastyczną ramką, której pole wypełnia motyw Drzewa Życia, z gałęzią zakończoną trójliściem na jego osi, z długimi, lancetowatymi, postrzępionymi liśćmi i owocami, niektórymi dojrzałymi, o owalnych i spiczasto zakończonych kształtach, o wyraźnie podzielonym na wiele części wnętrzu. Pod „Drzewem” umieszczone zostały antytetyczne pawie – symbol Zmartwychwstania lub gołębie – symbol duszy. Górna część zaznaczona jest, od góry i dołu, wąską, plastyczną listwą. W jej polu znajdują się dwie główki cherubinów, każdy z parą skrzydeł o podwójnej warstwie piór. Ornamentyka kafla prezentuje stylistykę bizantyjsko-ruską, ruską i bizantyjsko-serbską. Powierzchnia płytki od góry i dołu ograniczona jest wąską listwą. Płytka prostokątna. Szkliwo zielone, ołowiowe, naniesione jest na podkład białej angoby. Komora otwarta, owalna, z krawędzią prostą, pogrubioną i prosto ściętą. Ścianki komory połączone są z płytką pod kątem mniejszym niż 90º. Miejsca połączenia wzmocnione listwami: zewnętrzną i wewnętrzną, noszącą ślady ugniatania i rozcierania. W ściankach bocznych znajduja się otwory. Chronologia 2. połowa XVI wieku.

Kafel płytowy, gzymsowy, środkowy, wymiary: wys. 131 mm, szer. 193 mm, głęb. 103 mm, 82 mm
MB/A/6118, kat. 6392

Kafel klejony, częściowo zrekonstruowany, znaczne ubytki płytki i komory. Kafel ozdobiony dekoracją w reliefie, w układzie pasowym, podzielonym na dwie części plastyczną listwą. Dolna partia o profilu półwałka, ozdobiona jest stylizowanym Drzewem Życia z symetrycznie rozmieszczonymi liśćmi i gałęziami, zakończonymi pąkami kwiatowymi lub owocami, górna – prosta płytka ozdobiono wolutowo skręconą, stylizowaną wicią roślinną, zakończoną pąkami kwiatowymi i centralnie umieszczonym siedmiopłatkowym kwiatem. Ornamentyka kafla prezentuje stylistykę bizantyjsko-ruską, ruską i bizantyjsko-serbską. Powierzchnia płytki od góry i dołu ograniczona jest wąską listwą. Płytka prostokątna. Kafel jest nieszkliwiony, z komorą otwartą, owalną, o prostych krawędzią kołnierza, pogrubioną i prosto ściętą. Ścianki komory połączone są z płytką pod kątem mniejszym niż 90º. Miejsca połączenia wzmocniono listwami: zewnętrzną i wewnętrzną, noszącymi ślady ugniatania i rozcierania. W ściankach bocznych znajdują się otwory (jeden zrekonstruowany). Chronologia 2. połowa XVI – początek XVII w.

Kafel płytowy, wypełniający, środkowy, wymiary: wys. 255 mm, szer. 216 mm, zach. głęb. 67 mm
MB/A/8374, kat. 8746

Płytka kafla zachowana całkowicie, komora fragmentarycznie. Kafel ozdobiony jest dekoracją w wysokim reliefie, o kompozycji symetrycznej złożonej z trzech stylizowanych wici winorośli wpisanych w krzyże greckich. Ornamentyka kafla prezentuje stylistykę bizantyjsko-ruską i ruską. Płytka kafla prostokątna, bez ramki. Szkliwo zielone, ołowiowe, naniesione jest na podkład białej angoby. Komora zachowana jest fragmentarycznie. Ścianki komory połączone są z płytką pod kątem 90º. Miejsca połączenia wzmocniono listwami: zewnętrzną i wewnętrzną, noszą ślady ugniatania i rozcierania. Zachowały się ślady po otworach w górnej i dolnej ściance. Chronologia XVII w.

Kafel płytowy, wypełniający, środkowy, wymiary: wys. 255 mm, szer. 198 mm, głęb. 92 mm
MB/A/6118, kat. 6378

Kafel zrekonstruowany, ozdobiony dekoracją reliefową z herbem Lis. Tarcza o kształcie najprawdopodobniej renesansowym. W jej polu podwójnie przekrzyżowana rogacina (strzała), umieszczona w polu tarczy flankowanej liściastymi labrami, z klejnotem – półlisem wspiętym i zwróconym w prawo (strona według porządku heraldycznego) nad hełmem heraldycznym z koroną rangową. W lewym narożniku kafla znajdują się inicjały „AS”, w jego dolnej partii „1639”. Prostokątna płytka kafla obwiedziona jest wąską, plastyczną ramką. Szkliwo zielone, ołowiowe, naniesione jest na podkład białej angoby. Komora otwarta, owalna, z krawędzią kołnierza prostą, pogrubioną i prosto ściętą. Ścianki komory połączone są z płytką pod kątem mniejszym niż 90º. Miejsca połączenia wzmocnione listwami: zewnętrzną i wewnętrzną, noszą ślady ugniatania i rozcierania. W ściance dolnej znajduje się otwór. Chronologia 2. ćwierć XVII wieku.

Kafel płytowy, wypełniający, środkowy, wymiary: wys. 246 mm, szer. 202 mm, głęb. 102 mm
MB/A/6118, kat. 6381

Kafel jest częściowo zrekonstruowany, ozdobiony dekoracją w niskim reliefie, z herbem Bełty. Tarcza o renesansowym kształcie. W jej polu trzy bełty ułożone w krzyż skośny, żeleźcami do dołu, nad środkowym bełtem krzyż równoramienny. Nad tarczą umieszczono medalion, a nad nim kapelusz kardynalski o szerokim rondzie, przebitym przez dwa sznurki zakończone chwostami. Pod kapeluszem sznurki splątane w kształt ósemek, poniżej sznurki zakończone dwunastoma chwostami (po sześć z każdej strony), ułożone symetrycznie w trzech równych rzędach. W górnych narożnikach kafla widnieją litery G K [interpretowane jako Gabriel Kolenda], poniżej na wysokości ronda kapelusza A P [interpretowane jako Archiepiscopus Polocensis], na wysokości dolnej partii tarczy A S [interpretowane jako Abbas Supraslensis]. Płytka prostokątna, obwiedziona wąską plastyczną ramką. Kafel nieszkliwiony, o komorze otwartej, owalnej, z krawędzią kołnierza prostą, pogrubioną, prosto ściętą. Ścianki komory połączone są z płytką pod kątem 90º. Miejsca połączenia wzmocnione listwami: zewnętrzną i wewnętrzną, noszą ślady ugniatania i rozcierania. Na listwie zewnętrznej regularny rząd odcisków opuszków palców. W ściankach górnej i dolnej otwory. Chronologia 3. ćwierć XVII wieku.

Kafel płytowy, wypełniający, środkowy, wymiary: wys. 209 mm, szer.: 172 mm
MB/A/6118, kat. 6384

Kafel klejony, częściowo zrekonstruowany, ozdobiony dekoracją w niskim reliefie, z herbem Cholewa. Tarcza włoska, tzw. koński łeb (testa di cavallo), obwiedziona podwójną, wąską, plastyczną listwą. W jej polu dwie klamry w układzie antytetycznym i miecz między nimi o ściętym pod kątem prostym dolnym/długim ramieniu, flankowana gałązkami oliwnymi, z klejnotem – pięć stylizowanych piór nad koroną. Nad tarczą kapelusz kardynalski o szerokim rondzie, przebitym przez dwa sznurki zakończone chwostami. Pod kapeluszem sznurki splątane w kształt ósemek, poniżej sznurki zakończone dwunastoma chwostami (po sześć z każdej strony), ułożone symetrycznie w trzech równych rzędach. W górnych narożnikach kafla widnieją litery I M, u dołu w narożnikach kafla litery A S [interpretowane jako Abbas Supraslensis]. Płytka prostokątna obwiedziona jest wąską, plastyczną ramką. Kafel nieszkliwiony. Komora niezachowana. Chronologia XVII wiek.

Kafel płytowy, wypełniający, środkowy, wymiary: wys. 234 mm, szer. 188 mm, głęb.: 51 mm
MB/A/8231, kat. 8002

Kafel klejony i częściowo zrekonstruowany, ozdobiony dekoracją reliefową w postaci ozdobnej ramy z powyginanych fantazyjnie form taśm i liści, które przerwano na osi wertykalnej muszlami, a na osi horyzontalnej stylizowanymi palmetkami. Styl barokowy. Bez ramki. Płytka prostokątna. Kafel nieszkliwiony. Komora otwarta, prostokątna, z krawędzią kołnierza prostą, pogrubioną, prosto ściętą. Ścianki komory połączone są z płytką pod kątem 90º. Miejsca połączenia wzmocnione listwami: zewnętrzną i wewnętrzną, nosi ślady ugniatania i rozcierania. W ściankach górnej i dolnej otwory. Chronologia XVIII wiek.