Tykocińskie judaika – lampki chanukowe

Tykocin był w przeszłości ważnym ośrodkiem miejskim, a kahał żydowski, założony tu w 1522 r., uważany był za jeden z największych i najbardziej znaczących w dawnej Polsce. Naturalnie wysoka ranga i pozycja społeczeństwa sprawiała, iż społeczność żydowska posiadała w swoich zbiorach przedmioty o szczególnym znaczeniu i wartości historycznej. Wiedza na ich temat przetrwała zarówno w Pinkasie tykocińskim, jak i przekazach opublikowanych w księdze pamiątkowej Tykocina – Sefer Tiktin. Przykładem tego dziedzictwa mogą być dwa świeczniki chanukowe, które przed wojną znajdowały się po obu stronach Aron ha-kodesz we wnętrzu Wielkiej Synagogi w Tykocinie. Judaika zgromadzone obecnie w Muzeum w Tykocinie pochodzą w większości z przełomu XIX i XX w. W skład kolekcji wchodzą przedmioty kultowe takie jak: ozdoby Tory, świeczniki chanukowe, menory, lichtarze, balsaminki, tałesy, tefiliny, jarmułki i inne przedmioty rytualne. Niestety żaden z prezentowanych obiektów nie należał do przedstawicieli społeczności żydowskiej Tykocina. Oryginalne tykocińskie judaika uległy zniszczeniu bądź rozkradzeniu w okresie II wojny światowej. Muzealna kolekcja judaików opiera się w większości na zakupach, dokonanych w drugiej połowie lat 70. XX w. Kolekcję tworzą m.in. przedmioty związane z obchodami najważniejszych świąt żydowskich, w tym zbiór świeczników chanukowych z różnorodnych wytwórni polskich i rosyjskich z przełomu XIX i XX w., wykonanych ze srebra, metali kolorowych i platerów oraz elementy modlitewnego stroju żydowskiego: tałesy, tefilin i jarmułki. Pomijając różną proweniencję zgromadzone eksponaty posiadają wysoką wartość estetyczną i historyczną.

Lampki chanukowe są atrybutem żydowskiego święta Chanuka obchodzonego na pamiątkę odzyskania Świątyni Jerozolimskiej przez Machabeuszy w II w p.n.e. Zgodnie z tradycją w czasie oczyszczania zbezczeszczonej świątyni stał się cud. Jak mówi legenda chłopiec znalazł ampułkę oliwy z oryginalną pieczęcią arcykapłana, ampułka zwyczajowo starczała do zasilenia świecznika przez jeden dzień. Tym razem jednak zapalony świecznik płonął przez osiem dni. Na pamiątkę tego wydarzenia, co roku w miesiącu kislew (grudzień) przez osiem kolejnych dni zapala się o jedną lampkę więcej w chanukiji i ustawia w oknie domu na chwałę bożą.

Lampka wykonana ze srebra. Posiadająca rząd ośmiu naczynek. Na ściance tylnej figurki zwierząt: orzeł, dwa jelenie, dwa lwy oraz drzewa palmowe i winorośl. Krawędzie boczne zawierające po lewej stronie naczynko lichtarza, po prawej naczynko w formie dzbanuszka.
Lampka wykonana ze srebra. Posiadająca rząd ośmiu naczynek. Na ściance tylnej figurki zwierząt: orzeł, dwa jelenie, dwa lwy oraz drzewa palmowe i winorośl. Krawędzie boczne zawierające po lewej stronie naczynko lichtarza, po prawej naczynko w formie dzbanuszka.

Lampka chanukowa, srebro, odlew, wysokość 27,5 cm, długość 22 cm, szerokość 8 cm, wytwórca: Pogorzelski, Królestwo Polskie, Warszawa, 1875 r.
MT/H/10

Twórca prezentowanej lampki Jan Pogorzelski był znanym warszawskim złotnikiem, działającym już przed 1851 r. Jego zakład i magazyn wytworów złotniczych znajdował się przy ul. Bielańskiej 17 w Warszawie. Współwłaścicielem wytwórni był Władysław Strengiel. Pracownia Jana Pogorzelskiego wyrabiała naczynia i przybory stołowe, cukiernice, czajniki do kawy, solniczki, kandelabry oraz kultowe przedmioty żydowskie. Prezentowana lampka cechuje się bogatą ornamentyką. Dają się zauważyć wizerunki lwów symbolizujących ród Dawida, z którego według teologii judaistycznej, objawi się mesjasz.

Lampka wykonana z brązu. Posiadająca dwa naczynka w kształcie wazonu wraz z talerzykami. Na ściance siedmioramienny świecznik trzymany przez dwa lwy otoczony wieńcem z koroną. Lwy stojące na tylnych łapach.
Lampka wykonana z brązu. Posiadająca dwa naczynka w kształcie wazonu wraz z talerzykami. Na ściance siedmioramienny świecznik trzymany przez dwa lwy otoczony wieńcem z koroną. Lwy stojące na tylnych łapach.

Lampka chanukowa, brąz, odlew, wysokość 26,8 cm, długość 32 cm, szerokość 9 cm, Królestwo Polskie, Warszawa, 1890-1915
MT/H/30

Lampka wykonana z mosiądzu. Ścianki boczne kształtem przypominające trójkąt, na których umieszczone są dwa naczynka wraz z talerzykami. Na tylnej ściance świecznik siedmioramienny otoczony wieńcem i zakończony koroną, podtrzymywany przez dwa lwy.

Lampka chanukowa, mosiądz, odlew, wysokość 17 cm, długość 25 cm, szerokość 8 cm, Polska, Warszawa, 1919-1939
MT/H/39

Lampka wykonana ze srebra. Na podstawie znajduje się szyna z ośmioma naczynkami. Ściana tylna z dekoracją w postaci siedmioramiennego świecznika podtrzymywanego przez dwa lwy. Na górze korona.
Lampka wykonana ze srebra. Na podstawie znajduje się szyna z ośmioma naczynkami. Ściana tylna z dekoracją w postaci siedmioramiennego świecznika podtrzymywanego przez dwa lwy. Na górze korona.

Lampka chanukowa, srebro, odlew, wysokość 26 cm, długość 23,5 cm, szerokość 6,5 cm, wytwórca: Jakubowski, Polska Warszawa, 1919-1939
MT/H/40

Lampka wykonana ze srebra. Na podstawie rząd ośmiu naczynek. Na ściance tylnej widnieje siedmioramienny świecznik. Po bokach dwa lwy przy drzewach palmowych. Na górze korona.
Lampka wykonana ze srebra. Na podstawie rząd ośmiu naczynek. Na ściance tylnej widnieje siedmioramienny świecznik. Po bokach dwa lwy przy drzewach palmowych. Na górze korona.

Lampka chanukowa, srebro odlew, wysokość 29 cm, długość 23 cm, szerokość 6 cm, Norblin i Spółka, Królestwo Polskie, Warszawa, 1896-1915
MT/H/41

Lampka wykonana z mosiądzu. Na podstawie rząd ośmiu pojemniczków. Na ściance tylnej umieszczona misa z owocami wraz z baldachimem. m
Lampka wykonana z mosiądzu. Na podstawie rząd ośmiu pojemniczków. Na ściance tylnej umieszczona misa z owocami wraz z baldachimem. m

Lampka chanukowa, mosiądz, odlew, wysokość 26,8 cm, długość 32 cm, szerokość 9 cm, Królestwo Polskie, Warszawa, 1880-1915
MT/H/171