Tykocińskie judaika – lampki chanukowe
Tykocin był w przeszłości ważnym ośrodkiem miejskim, a kahał żydowski, założony tu w 1522 r., uważany był za jeden z największych i najbardziej znaczących w dawnej Polsce. Naturalnie wysoka ranga i pozycja społeczeństwa sprawiała, iż społeczność żydowska posiadała w swoich zbiorach przedmioty o szczególnym znaczeniu i wartości historycznej. Wiedza na ich temat przetrwała zarówno w Pinkasie tykocińskim, jak i przekazach opublikowanych w księdze pamiątkowej Tykocina – Sefer Tiktin. Przykładem tego dziedzictwa mogą być dwa świeczniki chanukowe, które przed wojną znajdowały się po obu stronach Aron ha-kodesz we wnętrzu Wielkiej Synagogi w Tykocinie. Judaika zgromadzone obecnie w Muzeum w Tykocinie pochodzą w większości z przełomu XIX i XX w. W skład kolekcji wchodzą przedmioty kultowe takie jak: ozdoby Tory, świeczniki chanukowe, menory, lichtarze, balsaminki, tałesy, tefiliny, jarmułki i inne przedmioty rytualne. Niestety żaden z prezentowanych obiektów nie należał do przedstawicieli społeczności żydowskiej Tykocina. Oryginalne tykocińskie judaika uległy zniszczeniu bądź rozkradzeniu w okresie II wojny światowej. Muzealna kolekcja judaików opiera się w większości na zakupach, dokonanych w drugiej połowie lat 70. XX w. Kolekcję tworzą m.in. przedmioty związane z obchodami najważniejszych świąt żydowskich, w tym zbiór świeczników chanukowych z różnorodnych wytwórni polskich i rosyjskich z przełomu XIX i XX w., wykonanych ze srebra, metali kolorowych i platerów oraz elementy modlitewnego stroju żydowskiego: tałesy, tefilin i jarmułki. Pomijając różną proweniencję zgromadzone eksponaty posiadają wysoką wartość estetyczną i historyczną.
Lampki chanukowe są atrybutem żydowskiego święta Chanuka obchodzonego na pamiątkę odzyskania Świątyni Jerozolimskiej przez Machabeuszy w II w p.n.e. Zgodnie z tradycją w czasie oczyszczania zbezczeszczonej świątyni stał się cud. Jak mówi legenda chłopiec znalazł ampułkę oliwy z oryginalną pieczęcią arcykapłana, ampułka zwyczajowo starczała do zasilenia świecznika przez jeden dzień. Tym razem jednak zapalony świecznik płonął przez osiem dni. Na pamiątkę tego wydarzenia, co roku w miesiącu kislew (grudzień) przez osiem kolejnych dni zapala się o jedną lampkę więcej w chanukiji i ustawia w oknie domu na chwałę bożą.
Lampka chanukowa, srebro, odlew, wysokość 27,5 cm, długość 22 cm, szerokość 8 cm, wytwórca: Pogorzelski, Królestwo Polskie, Warszawa, 1875 r.
MT/H/10
Twórca prezentowanej lampki Jan Pogorzelski był znanym warszawskim złotnikiem, działającym już przed 1851 r. Jego zakład i magazyn wytworów złotniczych znajdował się przy ul. Bielańskiej 17 w Warszawie. Współwłaścicielem wytwórni był Władysław Strengiel. Pracownia Jana Pogorzelskiego wyrabiała naczynia i przybory stołowe, cukiernice, czajniki do kawy, solniczki, kandelabry oraz kultowe przedmioty żydowskie. Prezentowana lampka cechuje się bogatą ornamentyką. Dają się zauważyć wizerunki lwów symbolizujących ród Dawida, z którego według teologii judaistycznej, objawi się mesjasz.
Lampka chanukowa, brąz, odlew, wysokość 26,8 cm, długość 32 cm, szerokość 9 cm, Królestwo Polskie, Warszawa, 1890-1915
MT/H/30
Lampka chanukowa, mosiądz, odlew, wysokość 17 cm, długość 25 cm, szerokość 8 cm, Polska, Warszawa, 1919-1939
MT/H/39
Lampka chanukowa, srebro, odlew, wysokość 26 cm, długość 23,5 cm, szerokość 6,5 cm, wytwórca: Jakubowski, Polska Warszawa, 1919-1939
MT/H/40
Lampka chanukowa, srebro odlew, wysokość 29 cm, długość 23 cm, szerokość 6 cm, Norblin i Spółka, Królestwo Polskie, Warszawa, 1896-1915
MT/H/41
Lampka chanukowa, mosiądz, odlew, wysokość 26,8 cm, długość 32 cm, szerokość 9 cm, Królestwo Polskie, Warszawa, 1880-1915
MT/H/171
