Autor: Piotr Niziołek
Fotografie: Iwona Malesińska, Andrzej Sienkiewicz
Skarb z Doktorców, Korona Królestwa Polskiego, Niderlandy Południowe (Hiszpańskie), Republika Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich, Księstwo w Prusach, XVII w., ukryty po 1686 r.
MB/N/408/1–16
Skarb odnaleziono w listopadzie 1965 r. na gruntach wsi Doktorce, w czasie jesiennych prac w ogrodzie. Niewielka, choć sięgająca swą historią XV w. osada, położona jest na północnym (prawym) brzegu Narwi. Można z niej dostrzec znajdujący się po drugiej stronie rzeki kościół w Strabli, która w XVII w. była regionalnym centrum handlu, a w chwili ukrycia depozytu znajdowała się w rękach rodziny Kurzenieckich.
Według dawniejszych opracowań skarb został przekazany do muzeum w całości. Wchodzące w jego skład monety zostały wyselekcjonowane przez depozytariusza, o czym świadczy przewaga wysokich nominałów – prawie nie ma w nim drobnej monety codziennej. Możemy być pewni, że była to gotówka odkładana przez dłuższy czas. Ilościowa i jakościowa przewaga monet niderlandzkich dobitnie świadczy o kierunkach eksportu lokalnych płodów rolnych w drugiej i trzeciej ćwierci XVII w.
Ort koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1658 r., srebro, średnica: 28,4 mm, waga: 5,44 g
MB/N/408/14
Av.: Ukoronowane popiersie monarchy zwrócone w prawo. W otoku napis przedzielony u góry koroną władcy: IO•CAS•D•G•REX•PO•&•SV•M•D\L•R•P•.
Rv.: Pod koroną pięciopolowa tarcza ze skwadrowanymi herbami Polski i Litwy; w polu sercowym herb Snopek. Na dolnej krawędzi tarczy godło herbu Wieniawa. Pod tarczą inicjały: T•L•B• rozdzielające napis otokowy: MON•ARGEN• – REG•POL•1658.
Rant: Gładki.
Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1664 r., srebro, średnica: 25,3 mm, waga: 3,31 g
MB/N/408/15
Av.: Ukoronowane popiersie monarchy zwrócone w prawo. W otoku napis przedzielony u góry koroną władcy: IO:CASI:D G:REX:POL & SV M•D.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu herbem Ślepowron: GROS:AR•SEX – REG:POL•1664.
Rant: Gładki.
Patagon Albrechta VII i Izabeli, Niderlandy Południowe (Hiszpańskie), Brabancja, Antwerpia, l. 1612–1621, srebro, średnica: 42,2 mm, waga: 27,38
MB/N/408/8
Av.: Pod koroną krzyż burgundzki z Orderem Złotego Runa. Po jego bokach ukoronowane monogramy Albrechta i Izabeli. W otoku napis rozdzielony u góry wizerunkiem dłoni: ALBERTVS•ET•ELISABET•DEI•GRATIA.
Rv.: Pod koroną tarcza herbowa Habsburgów otoczona łańcuchem Orderu Złotego Runa. W otoku napis rozdzielony u góry koroną: ARCHID•AVST•DVCES•BVRG•ET•BRAB•Ƶ.
Rant: Gładki.
Emisję talarów srebrnych (daalderów) rozpoczęli w Niderlandach Hiszpańskich w 1612 r. Albrecht VII Austriacki i Izabela Klara Eugenia, małżeństwo sprawujące nad tym terytorium władzę namiestniczą w imieniu króla Hiszpanii i Portugalii Filipa III. Monety te oraz ich frakcje (½ i ¼) szybko rozprzestrzeniły się w Europie, a szczególnym powodzeniem cieszyły się w jej części środkowej i wschodniej, w tym w granicach Rzeczypospolitej, gdzie docierały w zamian za zborze, produkty leśne itd. W Niderlandach nazywano je albertusdaalderami, u nas znane były pod nazwami: patagon, talar krzyżowy lub krzyżak. Po śmieci Albrechta VII emisja patagonów była kontynuowana z niezmienionym układem wyobrażeń, ale już z imionami królów Hiszpanii, począwszy od Filipa IV.
Patagon Albrechta VII i Izabeli, Niderlandy Południowe (Hiszpańskie), Brabancja, Antwerpia, l. 1612–1621, srebro, średnica: 41,9 mm, waga: 27,49 g
MB/N/408/7
Patagon Albrechta VII i Izabeli, Niderlandy Południowe (Hiszpańskie), Brabancja, Antwerpia, 1619 r., srebro, średnica: 41,9 mm, waga: 27,50 g
MB/N/408/9
Patagon Albrechta VII i Izabeli, Niderlandy Południowe (Hiszpańskie), Doornik, Tournai, l. 1598–1621, srebro, średnica: 43,3 mm, waga: 27,38 g
MB/N/408/10
Av.: Pod koroną krzyż burgundzki z Orderem Złotego Runa. Po jego bokach ukoronowane monogramy Albrechta i Izabeli. W otoku napis rozdzielony u góry wizerunkiem Wieży zwieńczonej perełką: •ALBERTVS•ET•ELISABET•DEI:GRATIA.
Rv.: Pod koroną tarcza herbowa Habsburgów otoczona łańcuchem Orderu Złotego Runa. W otoku napis rozdzielony u góry koroną, a u dołu orderem: ARCH•AVST•DVCES – BVRG•DOM•TORN•Ƶ\.
Rant: Gładki.
Patagon Filipa IV, Niderlandy Południowe (Hiszpańskie), Bruksela, 1632 r., srebro, średnica: 41,2 mm, waga: 27,54 g
MB/N/408/2
Av.: Pod koroną krzyż burgundzki z Orderem Złotego Runa. Po jego bokach data: 16 – 32. W otoku napis rozdzielony u góry wizerunkiem głowy anioła: •PHIL•IIII•D•G•HISP•ET•IND\AR•REX•.
Rv.: Pod koroną tarcza herbowa Habsburgów otoczona łańcuchem Orderu Złotego Runa. W otoku napis rozdzielony u góry koroną: •ARCHID•AVST•DVX•BVRG•BRAB•Ƶ\•.
Rant: Gładki.
Patagon Filipa IV, Niderlandy Południowe (Hiszpańskie), Brabancja, Antwerpia, 1636 r., srebro, średnica: 43,0 mm, waga: 27,57 g
MB/N/408/4
Av.: Pod koroną krzyż burgundzki z Orderem Złotego Runa. Po jego bokach data: 16 – 36. W otoku napis rozdzielony u góry wizerunkiem dłoni: •PHIL•IIII•D•G•HISP•ET•INDIAR•REX•.
Rv.: Pod koroną tarcza herbowa Habsburgów otoczona łańcuchem Orderu Złotego Runa. W otoku napis rozdzielony u góry koroną: •ARCHID•AVS\\DVX•BVRG•BRAB•Ƶc•.
Rant: Gładki.
Patagon Filipa IV, Niderlandy Południowe (Hiszpańskie), Doornik, Tournai, 1658 r., srebro, średnica: 43,7 mm, waga: 27,99 g
MB/N/408/3
Av.: Pod koroną krzyż burgundzki z Orderem Złotego Runa. Po jego bokach data: 16 – 58. W otoku napis rozdzielony u góry wizerunkiem wieży: •PHIL•IIII•D•G•HISP\ET•INDIAR•REX•.
Rv.: Pod koroną tarcza herbowa Habsburgów otoczona łańcuchem Orderu Złotego Runa. W otoku napis rozdzielony u góry koroną, a u dołu orderem: •ARCHID•AVST•DVX• – •BVRG•DOM•TORƵc•.
Rant: Gładki.
Patagon Karola II, Niderlandy Południowe (Hiszpańskie), Bruksela, 1672 r., srebro, średnica: 43,6 mm, waga: 27,93 g, otwór przewiercony od strony rewersu
MB/N/408/1
Av.: Pod koroną krzyż burgundzki z Orderem Złotego Runa. Po jego bokach data: 16 – 72. W otoku napis rozdzielony u góry wizerunkiem głowy anioła: •CAROL•II•D•G•HISP•ET•INDIAR•REX•.
Rv.: Pod koroną tarcza herbowa Habsburgów otoczona łańcuchem Orderu Złotego Runa. W otoku napis rozdzielony u góry koroną: •ARCHID•AVST•DVX• – •BVRG•DOM•TORƵc•.
Rant: Gładki.
½ patagona Filipa IV, Niderlandy Południowe (Hiszpańskie), Brabancja, Antwerpia, 1636 r., srebro, średnica: 35,4 mm, waga: 13,7 g
MB/N/408/5
Av.: Pod koroną krzyż burgundzki z Orderem Złotego Runa. Po jego bokach data: 16 – 36. W otoku napis rozdzielony u góry wizerunkiem dłoni: •PHIL\\\II•D•G•HISP•ET•INDIAR\REX\.
Rv.: Pod koroną tarcza herbowa Habsburgów otoczona łańcuchem Orderu Złotego Runa. W otoku napis rozdzielony u góry koroną: •ARCHID•AVST•DV\\BVRG\BRAB•Ƶc•.
Rant: Gładki.
Silverdukat (dukaat) Republika Siedmiu Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich, Holandia, Dordrecht, 1672 r., srebro, średnica 40,1 mm, waga: 27,65 g
MB/N/408/6
Av.: Zwrócona w prawo postać rycerza w pełnej zbroi, z mieczem w prawej dłoni. Przed rycerzem tarcza z herbem Holandii. W otoku napis rozdzielony u góry sceną centralną: MONO•ARG•P\O:CONFŒ•BELG:CO•HOL•.
Rv.: Pod koroną tarcza z herbem Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich, rozdzielająca datę 16 – 72. W otoku napis rozdzielony u góry tarczą z herbem Dordrecht: CONCORDIA RES PARVÆ CR\\CUNT.
Rant: Gładki.
Po abdykacji cesarza Karola V w 1556 r. Niderlandy Habsburskie przeszły w ręce hiszpańskiej gałęzi rodu. W 1581 r. siedem północnych prowincji protestanckich zawarło unię utrechcką i wypowiedziało posłuszeństwo królowi Hiszpanii Filipowi II. Wybuchła wojna, w trakcie której zbuntowane terytoria proklamowały powstanie nowego państwa – Republiki Siedmiu Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich (1588 r.) i ostatecznie obroniły swoją suwerenność, którą Habsburgowie uznali w pokoju westfalskim zawartym po niemal 70 latach (1648 r.). Mimo wyraźnego rozejścia się dróg Niderlandów Północnych (republiki) i Południowych (habskurskich) monety tych dwóch bytów państwowych często mieszają się w skarbach znajdowanych w odległej względem nich Polsce. Tak też jest w przypadku skarbu z Doktorców, w którym znajdziemy silverdukat z „północy” i patagon z „południa”, obydwa wybite w 1672 r.
Ort Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1684 r., srebro, średnica 29,1 mm, waga: 5,97 g
MB/N/408/11
Av.: Zwrócone w prawo popiersie monarchy w zbroi, w koronie i z mieczem w prawej ręce. W otoku napis przedzielony u góry koroną władcy: FRID•WILH•D•G•M•B•S•R•I•AR•C•& P•ELEC.
Rv.: Pod koroną orzeł z monogramem FW na piersi, rozdzielający w dole oznaczenie nominału: 1 – 8 oraz niżej inicjały: H – S. W otoku napis rozdzielony u góry koroną: SUPREMUS DUX IN PRUSSIA*1684 (w miejscu danej tu gwiazdki pięciopłatkowa rozetka).
Rant: Gładki.
Szóstak Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1685 r., srebro, średnica 25,2 mm, waga: 3,28 g
MB/N/408/12
Av.: Zwrócone w prawo popiersie monarchy w wieńcu laurowym. Poniżej inicjały: BA przedzielające napis otokowy: FRID•WILH•D G M•B•S\R\I•A\C & P•E•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Prus, Brandenburgii i berłem elektorskim rozdzielające w dole datę: 16 – 85. W otoku napis rozdzielony u góry koroną: SUPREMUS DUX IN PRUSSIA.
Rant: Gładki.
Szóstak Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1686 r., srebro, średnica 25,4 mm, waga: 3,25 g
MB/N/408/13
Dzbanek, Korona Królestwa Polskiego, 2. poł. XVII w., ceramika siwa, wysokość 9,8 cm, średnica brzuśca 9,7 cm, średnica wylewu 6,7 cm.
MB/N/408/16
Naczynie toczone na kole, wypalone w atmosferze redukcyjnej (siwione). Smukły brzusiec, przechodzący w długą szyję. Zachylony do środka wylew z szeroką wargą, bez dziobka. Ucho o przekroju zbliżonym do okręgu, spłaszczone w miejscach mocowania u podstawy wargi i w kulminacji brzuśca. Dno wyodrębnione, lekko wklęsłe, ze śladami odcinania drutem i podważania. Brzusiec zdobiony niestarannie wykonanym ornamentem w postaci wyświecanych linii pionowych układających się w gęsty zygzak.
