Autor: Piotr Niziołek

Fotografie: Iwona Malesińska, Andrzej Sienkiewicz

Skarb z Kalinowa-Czosnowa, Korona Królestwa Polskiego, Elektorat Saksonii, Księstwo w Prusach, 2. poł. XVII – 1. dek. XVIII w., ukryty po 1702 r.
MB/N/300/1–33

Na naczynie z ukrytymi wewnątrz srebrnymi monetami, zabezpieczonymi pierwotnie fragmentem płótna, natrafiono w czasie kopania studni na jednym z podwórek wsi Kalinowo-Czosnowo w 1961 r. Monety zostały rozdane na pamiątkę między mieszkańców wsi i dopiero, po interwencji Edwarda Dembowskiego, który zwrócił uwagę na historyczne znaczenie znaleziska, zebrane i przekazane do Muzeum Okręgowego w Białymstoku. Niestety, w międzyczasie zaginęła nieokreślona część depozytu, z którego zachowały się trzydzieści dwie monety. Na znaną część skarbu składają się niemal wyłącznie szóstaki polskie i pruskie, na tle których wyróżniają się pojedyncze monety o wyższym nominale: tymf Jana Kazimierza i ort Fryderyka III. Na szczególną uwagę zasługuje bity w saskim Lipsku, na potrzeby rynku pieniężnego Rzeczypospolitej, szóstak Augusta II Mocnego z 1702 r. Monety tego władcy są wielką rzadkością w znaleziskach luźnych i gromadnych z terenu województwa podlaskiego.
Datowanie depozytu wskazuje, że ukrycie skarbu mogło być związane z działaniami zbrojnymi prowadzonymi na terytorium Rzeczypospolitej w czasie III wojny północnej (1700–1721).

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1664 r., srebro, średnica: 30,8 mm, waga: 6,35 g
MB/N/300/19

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT:PRETIVM:SERVATA:SALVS:, wewnętrzny: POTIORQ 3:METALLO:EST.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONET:NOV:ARG:REG:POL•1664.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1660 r., srebro, średnica: 24,9 mm, waga: 3,24 g
MB/N/300/11

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie i zbroi okrytej płaszczem. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy, a w dole godłem herbu Ślepowron: IO•CASIM•D•G• – •REX•POL•&•SVE.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: •T•L – •B•. W otoku napis przedzielony u góry koroną: GROS•ARGE•SEX•REG•POL•1660.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Lwów, 1661 r., srebro, średnica: 24,7 mm, waga: 3,09 g
MB/N/300/21

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie i zbroi okrytej płaszczem. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy, a w dole godłem herbu Ślepowron: IOAN•CASI•D G – REX•POL & SVE°.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: \I. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: GB – A. W otoku napis przedzielony u góry koroną: GRO•ARGEN•SEX•REG•POL•1661.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Lwów, 1662 r., srebro, średnica: 26,0 mm, waga: 3,23 g
MB/N/300/32

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie. W otoku napis przedzielony u góry koroną władcy a u dołu herbem Ślepowron: IO:CASIM•D:G• – REX•POL•ET•SVE•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały GB – A. W otoku napis przedzielony u góry koroną: GRO•ARGEN•SEX•REG•POL•166Z.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1663 r., srebro, średnica: 25,2 mm; 3,01 g
MB/N/300/7

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy: IOAN CAS•D G•REX POL\&\S […].
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: •VI•. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: •A – T•. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu godłem herbu Ślepowron: GROS\ARG•SEX – REG•POL•1663.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1663 r., srebro, średnica: 25,2 mm, waga: 3,16 g
MB/N/300/10

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie i zbroi okrytej płaszczem. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy: IO:C\\I•D:G•REX•PO & SVE•M•D•L•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu godłem herbu Ślepowron: GROS•AR•SEX – •REG•POL\1663.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1664 r., srebro, średnica: 25,0 mm, waga: 3,71 g
MB/N/300/6

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy: IOAN\CAS\D G\REX POL […] D\L•R P.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: •A – T•. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu godłem herbu Ślepowron: GROS•ARG•SEX – REG•POL•1664.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1666 r., srebro, średnica: 25,7 mm, waga: 3,54 g
MB/N/300/25

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy: IOAN•CAS•D G\REX\POL\&\S\M\D•L•R•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: •VI•. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: •A – T•. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu godłem herbu Ślepowron: GROS•ARG\SEX – REG•POL•1666•.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1666 r., srebro, średnica: 25,0 mm; waga: 3,28 g
MB/N/300/18

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy: IOAN•CA […] G\REX POL•& S\M\D\L\R•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: •VI•. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: •A – T\. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu godłem herbu Ślepowron: GROS•ARG […] – REG•POL•1666•.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1666 r., srebro, średnica: 25,2 mm, waga: 3,03 g
MB/N/300/14

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy: IOAN•CA\\D G•REX POL•& S•M D L•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: •A – T•. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu godłem herbu Ślepowron: GROS•ARG\SEX – REG•POL•1666•.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1667 r., srebro, średnica: 25,2 mm, waga: 3,32 g
MB/N/300/9

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy: IOAN CAS D G REX POL•& S•M D L•R•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: •VI•. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: •A – T•. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu godłem herbu Ślepowron: GROS•ARG SEX – REG•POL•1667.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1667 r., srebro, średnica: 24,9 mm, waga: 3,13 g
MB/N/300/30

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy, a w dole tarczą z herbem Ślepowron: IOAN•CASIM•D G – REX POL•& SVE•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: •VI•. Po bokach korony pięciopłatkowe rozetki. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: TL – B•. W otoku napis przedzielony u góry koroną: GROS•ARG•SEX REG•POL:1667:.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1667 r., srebro, średnica: 25,7 mm, waga: 3,10 g
MB/N/300/13

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie i zbroi okrytej płaszczem. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy: IO:CASIM:D G:REX•PO:SV:M:D:L•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu godłem herbu Ślepowron: GROS•AR•SEX – REG:PO•1667.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1667 r., srebro, średnica: 26,0 mm, waga: 3,21 g
MB/N/300/31

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie i zbroi okrytej płaszczem. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy: IO:CASIM:D G:REX•PO:SV:M•D•L•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu godłem herbu Ślepowron: GROS•AR•SEX – REG:PO:1667.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1667 r., srebro, średnica: 26,0 mm, waga: 3,54 g
MB/N/300/1

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie i zbroi okrytej płaszczem. W otoku napis przedzielony w górze koroną władcy: IO:CASIM:D G:REX POL:SV:M: […].
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: •T•L – •B•. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu godłem herbu Ślepowron: GROS•AR:SEX – REG:POL•1 […].
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana III Sobieskiego, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1678 r., srebro, średnica: 15,0 mm, waga: 3,63 g
MB/N/300/22

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w wieńcu laurowym. W otoku napis przedzielony u dołu popiersiem: IOAN III D G […].
Rv.: Tarcze z herbami Polski, Litwy i Sobieskich. Dolna część tarczy przedziela datację: 16 – 78. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu owalną tarczą z herbem Leliwa: GROS•ARG•SEX – […] OLONIÆ.
Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana III Sobieskiego, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1681 r., srebro, średnica: 25,1 mm, waga: 3,16 g
MB/N/300/4

Szóstak koronny Jana III Sobieskiego, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1681 r., srebro, średnica: 25,2 mm, waga: 3,01 g
MB/N/300/24

Szóstak koronny Jana III Sobieskiego, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1682 r., srebro, średnica: 25,0 mm, waga: 2,83 g
MB/N/300/8

Szóstak koronny Jana III Sobieskiego, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1682 r., srebro, średnica: 25,2 mm, waga: 3,71 g
MB/N/300/23

Szóstak koronny Jana III Sobieskiego, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1684 r., srebro, średnica: 24,7 mm, waga: 3,11 g
MB/N/300/12

Szóstak koronny Augusta II Mocnego, Elektorat Saksonii, Lipsk, 1702 r., srebro, średnica: 27,8 mm, waga: 3,44 g
MB/N/300/15

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie i karacenie okrytej płaszczem podbitym sobolami. W otoku napis przedzielony u góry koroną władcy: AUGUST•II•D\G•REX•POL•M•D•LIT•& ELECT•SAX•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra VI•. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy, Saksonii i Mieczami Elektorskimi. Dolna część tarczy przedziela inicjały: EP – H*. W otoku napis przedzielony u góry koroną: GROS•ARG•SEX•R•& ELECT•SAXV1702•.
Rant: Gładki.

Po zamknięciu w 1685 r. mennic koronnych w Bydgoszczy i Krakowie przez kolejne dziesięciolecia jedynie warsztaty Gdańska i Torunia biły monetę, a i to sporadycznie. Głęboki kryzys systemu parlamentarnego w Rzeczypospolitej sprawił, że mimo systematycznie rosnącego popytu na brzęczący pieniądz, nie udawało się uruchomić mennic krajowych. Dostrzegając ten problem, August II Wettyn zasiadający na polskim tronie od 1697 r., postanowił rozpocząć emisję pieniądza dla państwa polsko-litewskiego poza jego granicami, w Saksonii, której był dziedzicznym władcą. Monety bite dla Rzeczypospolitej bardzo łatwo odróżnić od saskich – na pierwszych widnieje imię władcy przyjęte przy koronacji na Wawelu – August II, występują one w tradycyjnie polskich nominałach (szóstak, ort); drugie noszą odmienne imiona, choć dotyczą tego samego władcy, zasiadającego jednak na tronie elektorów Saksonii, czyli Fryderyk August I, a nominały są odzwierciedleniem funkcjonującego tam systemu talarowego (1/48 talara, 1/24 talara, 1/12 talara itd.)

Szóstak Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1679 r., srebro, średnica: 24,1 mm, waga: 3,47 g
MB/N/300/29

Av.: Zwrócone w prawo popiersie monarchy w wieńcu laurowym. Poniżej inicjały: H•S• przedzielające napis otokowy: FRID•WILH•D G•M•B•S•R•I•AR C & P•E•.
Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Prus, Brandenburgii i berłem elektorskim rozdzielające w dole datę: 16 – 79. W otoku napis rozdzielony u góry koroną: SUPREMUS DUX IN PRUSSIA•.
Rant: Gładki.

Szóstak Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1681 r., srebro, średnica: 24,9 mm, waga: 3,42 g
MB/N/300/16

Szóstak Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1681 r., srebro, średnica: 25,0 mm, waga: 3,66 g
MB/N/300/3

Szóstak Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1683 r., srebro, średnica: 24,2 mm, waga: 3,27 g
MB/N/300/5

Szóstak Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1683 r., srebro, średnica: 24,1 mm, waga: 3,26 g
MB/N/300/17

Szóstak Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1684 r., srebro, średnica: 24,2 mm, waga: 3,18 g
MB/N/300/20

Szóstak Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1684 r., srebro, średnica: 24,3 mm, waga: 3,45 g
MB/N/300/28

Szóstak Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1684 r., srebro, średnica: 24,4 mm, waga: 2,97 g
MB/N/300/2

Szóstak Fryderyka Wilhelma I, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1686 r., srebro, średnica: 25,8 mm, waga: 3,40 g
MB/N/300/27

Ort Fryderyka III, Księstwo w Prusach, Królewiec, 1699 r., srebro, średnica: 29,4 mm, waga: 6,11 g
MB/N/300/26

Av.: Zwrócone w prawo popiersie monarchy w zbroi, w koronie i z mieczem w prawej ręce. W otoku napis przedzielony u góry koroną władcy: FRIDERICUS•III•D G•M•B•S•R•I•A•C & – E.
Rv.: Pod koroną orzeł z literą F na piersi, rozdzielający w dole oznaczenie nominału: 1 – 8 oraz niżej inicjały: S – D. W otoku napis rozdzielony u góry koroną: SUPREMUS DUX IN PRUSSIA*1699• (w miejscu danej tu gwiazdki pięciopłatkowa rozetka).
Rant: Gładki.

Dzbanek, Korona Królestwa Polskiego, 2. poł. XVII w., ceramika siwa, wysokość: 12,5 cm, średnica brzuśca: 9,7 cm, średnica wylewu: 8,0–9,3 cm.
MB/N/300/33

Naczynie toczone na kole, wypalone w atmosferze redukcyjnej (siwione), o prostym wylewie z pogrubioną krawędzią, z listwą poniżej krawędzi. Wylew bez dziobka. Ucho taśmowe, wyprowadzone ponad krawędź wylewu, doklejone do górnej krawędzi wylewu i poniżej barku naczynia. Bark na około dwóch trzecich wysokości naczynia. Dno proste, lekko wklęsłe. Powierzchnia zewnętrzna dzbanka zdobiona słabo czytelnym świecowaniem w postaci pionowych linii.