Skarb z Suchowolców - Muzeum Podlaskie w Białymstoku

Autor: Piotr Niziołek

Fotografie: Iwona Malesińska, Andrzej Sienkiewicz

Skarb z Suchowolców, Korona Królestwa Polskiego, Elbląg pod okupacją szwedzką, Hrabstwo Sayn-Wittgenstein-Hohenstein, 2. poł. XVII – 1. dek. XVIII w., ukryty po 1702 r.
MB/N/301/1–17

Wiosną 1962 r. Piotr Bagrowski, mieszkaniec wsi Suchowolce, w czasie prac w swoim ogrodzie natrafił na zakopaną na niewielkiej głębokości skarbonkę glinianą, zawierającą 16 srebrnych monet. Pojemnik został niestety rozbity lemieszem pługa. Depozyt trafił w całości do Muzeum Okręgowego w Białymstoku. Składa się na niego 14 monet polskich – 13 tymfów i ort Jana II Kazimierza, pojedynczy ort Karola X Gustawa bity przez Szwedów w okupowanym Elblągu oraz pojedyncza moneta o nominale 1/6 talara bita w Bad Berleburg przez Gustawa hrabiego Sayn-Wittgenstein-Hohenstein.
Wchodzące w jego skład monety zostały wyselekcjonowane przez depozytariusza, o czym świadczy obecność wyłącznie wyższych nominałów. Brakuje w nim najpopularniejszej monety srebrnej okresu, czyli szóstaków oraz oczywiście monety codziennej, jaką były miedziane szelągi.
Datowanie znaleziska wskazuje, że ukrycie skarbu mogło być związane z działaniami zbrojnymi prowadzonymi na terytorium Rzeczypospolitej w czasie III wojny północnej (l. 1700–1721).

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1663 r., srebro, średnica: 31,2 mm, waga: 6,30 g
MB/N/301/2

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT•PRETIVM•SERVATA•SALVS:, wewnętrzny: POTIORQ 3•METALLO EST.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONET •NOV\\\G•REG•POL•1663:.
Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1664 r., srebro, średnica: 31,4 mm, waga: 6,61 g
MB/N/301/8

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT•PRE […] M•SERVATA•SALVS:, wewnętrzny: POTIORQ 3\METALLO EST.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONET•NOV•ARG•REG•POL•1664•.
Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Bydgoszcz, 1664 r., srebro, średnica: 31,2 mm, waga: 6,62 g
MB/N/301/9

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT•PRETIVM SER […] A•SALVS, wewnętrzny: POTIORQ 3•METALLO EST.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONET•NOV•ARG•REG•POL\1664:.
Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1664 r., srebro, średnica: 31,0 mm, waga: 4,37 g
MB/N/301/4

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT:PRETIVM:SERVATA:SALVS, wewnętrzny: POTIORQ 3:METALLO:EST.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONET:NOV:ARG:REG:POL:1664.
Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1664 r., srebro, średnica: 31,0 mm, waga: 6,24 g
MB/N/301/5

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT:PRETIVM:SERVATA:SALVS, wewnętrzny: POTIORQ 3:METALLO EST.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONET:NOV:ARG:REG:POL:1664.
Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1664 r., srebro, średnica: 30,8 mm, waga: 6,72 g
MB/N/301/6

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT:PR\\IVM:SERVATA:SALVS, wewnętrzny: POTIORQ 3:METALLO EST.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONET:NOV:ARG:\EG:POL•1664.
Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1664 r., srebro, średnica: 31,2 mm, waga: 6,29 g
MB/N/301/12

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT:PRETIVM:SERVATA:SALVS, wewnętrzny: POTIORQ 3:METALLO:EST•.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONET:NOV:ARG:REG:POL•1664.
Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1664 r., srebro, średnica: 31,2 mm, waga: 6,11 g
MB/N/301/15

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1665 r., srebro, średnica: 31,2 mm, waga: 6,46 g
MB/N/301/1

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT:PRETIVM:SERVATA:SALVS, wewnętrzny: POTIORQ 3 METALLO:EST.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONET:NOV:ARG:REG:POL•1665.
Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1665 r., srebro, średnica: 31,1 mm, waga: 6,47 g
MB/N/301/11

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT:PRETIVM:SERVATA•SA […], wewnętrzny: POTIORQ 3•METALLO:EST.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: […] T:NOV:ARG:REG:POL\1665.
Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1665 r., srebro, średnica: 31,0 mm, waga: 6,66 g
waga: 20,46 g
MB/N/301/14

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT•PRETIVM:SERVATA:SALVS:, wewnętrzny: POTIORQ 3:METALLO EST.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONET:NOV:ARG:REG:POL•1665.
Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza,Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1666 r., srebro, średnica: 31,0 mm, waga: 6,45 g
MB/N/301/7

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT:PRETIVM:SERVATA:SALV\\, wewnętrzny: POTIORQ 3:METALLO EST.
Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONE:NOVA […] ARGE:REG:POL•1666.
Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1666 r., srebro, średnica: 31,5 mm, waga: 6,28 g
MB/N/301/13

Ort koronny Jana II Kazimierza, Korona Królestwa Polskiego, Poznań, 1659 r., srebro, średnica: 30,5 mm, waga: 6,12 g
MB/N/301/10

Av.: Ukoronowane popiersie monarchy zwrócone w prawo. W otoku napis przedzielony u góry koroną władcy: IOAN CASIMI:D G:REX POL•& SVEC M D L R P:.
Rv.: Pod koroną pięciopolowa tarcza ze skwadrowanymi herbami Polski i Litwy; w polu sercowym herb Snopek. Po bokach tarczy oznaczenie nominału: 1 – 8 oraz inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu tarczą z herbem Wieniawa: MONETA:NOVA RE – GNI:POLON•1 […].
Rant: Gładki.

Ort elbląski Karola X Gustawa, Elbląg pod okupacją szwedzką, 1657 r., srebro, średnica: 31,7 mm, waga: 6,53 g
MB/N/301/16

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w zbroi i koronie przedzielającej w górze napis otokwy: CAROLVS•GYSTAVUS•D•G•REX•.
Rv.: Owalny kartusz z herbem Elbląga zwieńczony cherubem przedzielającym napis otokowy: MON•ARGENT•CIVIT•ELBINGEN•1657. Po bokach cheruba oznaczenie nominału: 1 – 8. Pod tarczą herbową inicjały: N H.
Rant: Gładki.

W czasie potopu szwedzkiego (l. 1655–1660) Elbląg został zajęty przez wojska Karola X Gustawa i pozostawał pod okupacją do pokoju oliwskiego (1660 r.). Najeźdźcy otworzyli w mieście mennicę, którą oddano pod zarząd Mikołaja Henniga (jego inicjały znajdziemy na rewersie prezentowanej monety). Sprawował on analogiczną funkcję już wcześniej, pod panowaniem króla polskiego. W latach 1656–1659 Szwedzi produkowali w Elblągu szeroką gamę monet bilonowych, srebrnych i złotych. Nominałami i wizerunkami naśladowały one monetę polską, co miało ułatwić ich recepcję na okupowanych terenach.

1/6 talara Gustawa, Hrabstwo Sayn-Wittgenstein-Hohenstein, Bad Berleburg, 1688 r., srebro, średnica: 28,8 mm, waga: 4,99 g
MB/N/301/3

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w zbroi rozdzielające w dole napis otokowy: GUS•G•Z•S•W•U•H•H•Z•H•U•N•L•U•C•.
Rv.: Napis w czterech wierszach: *VI* / EINEN / REICHS / THAL•. W otoku napis rozdzielony u góry sześciopłatkową rozetką: MONETA•NOVA […] GENTEA•1688.
Rant: Gładki.

Skarb zawiera pojedynczą monetę Gustawa, hrabiego Sayn-Wittgenstein-Hohenstein. Pierwszego władcy tego małego państwa powstałego w 1657 r. po podziale hrabstwa Sayn-Wittgenstein-Wittgenstein. W świetle inwentarza Skarby Monet z lat 1650–1944 autorstwa Marty Męclewskiej i Andrzeja Mikołajczyka, jest to jedyna moneta tego władcy zanotowana w depozytach odkrytych na terenie Polski. Warto przy tym pamiętać, że pracę wydano w 1991 r. i informacja ta mogła ulec dezaktualizacji, a omawiany numizmat został w niej błędnie rozpoznany jako moneta pruska Fryderyka Wilhelma.

Skarbonka, Korona Królestwa Polskiego, 2. poł. XVII w., ceramika siwa, wysokość: 4,4 cm, średnica brzuśca: 7,9 cm, długość otworu: 3,6 cm, szerokość otworu: 0,3–0,5 cm
MB/N/301/17

Pojemnik o kształcie silnie spłaszczonej kuli, wykonany na kole garncarskim, z gliny żelazistej, wypalony w atmosferze obojętnej (nieregulowanej), kolor stalowoszary. Pierwotny otwór szczytowy zalepiono ukształtowaną w palcach tarczką, której krawędź miejscami jest dobrze widoczna mimo delikatnego zagładzania. Uformowała ona wyraźną wypukłość w sklepieniu naczynia. Na trzech czwartych wysokości korpusu, powyżej załomu brzuśca znajduje się mały otwór technologiczny (śr. 1–2 mm) wykonany drutem, umożliwiający cyrkulację powietrza wewnątrz pojemnika w czasie wypału. Podłużny otwór na monety, równoległy do płaszczyzny podstawy, umieszczono zaraz poniżej największej średnicy brzuśca. Został wycięty nożem po wypaleniu naczynia. Dno spłaszczone, lekko wklęsłe. Skarbonka uległa rozbiciu w czasie odkrycia skarbu – dwie zachowane części, stanowiące około 90% naczynia sklejono w procesie konserwacji.

Powrót