Okres wczesnego średniowiecza na terenie dzisiejszego województwa podlaskiego obejmuje przede wszystkim przedział od IX do XII w. Zachowało się niewiele źródeł historycznych z tego czasu, większość wiedzy czerpana jest ze źródeł archeologicznych. Istniały tu wówczas liczne osady. Ich mieszkańcy zajmowali się m.in. handlem i rzemiosłem. Wśród przedmiotów odkrywanych na terenie dawnych kompleksów osadniczych oraz cmentarzysk rejestruje się fragmenty ceramiki, narzędzia, monety oraz ozdoby. Znaleziska te, różnej proweniencji, świadczą o kontaktach z ludami sąsiednimi, odmiennymi kulturowo: ludnością wschodniosłowiańską oraz bałtyjską, od X w. również skandynawską. Tereny Podlasia znajdowały się na skrzyżowaniu szlaków handlowych, co sprzyjało rozwojowi gospodarczemu regionu. Wśród licznych grodów, ośrodków władzy i handlu, do najważniejszych należą m.in. te funkcjonujące w Surażu, Bielsku Podlaskim i Drohiczynie.
Zabytki o chronologii wczesnośredniowiecznej stanowią dużą część kolekcji archeologicznej Muzeum. Wśród nich znajdują się materiały pochodzące z różnego typu stanowisk. Do jednego z najliczniejszych zbiorów artefaktów pozyskanych z nekropoli należą przedmioty odkryte na cmentarzysku z grobami w obudowach kamiennych w Czarnej Wielkiej, np. ozdoby, naczynia, broń, jak również drobne narzędzia. Liczny materiał z osad pozyskano m.in. z Tykocina, Trzcianki czy Drohiczyna.
